Chuyện lạ từ Bích họa Bữa Tiệc Ly và Danh họa Leonardo Da Vinci
Khoảng tháng
Ba, tháng Tư hằng năm, vào những ngày nắng nóng gay gắt và oi ả nhất,
người Công giáo nói riêng và các giáo hội có niềm tin Kitô khác long
trọng kính nhớ và tưởng niệm Cuộc Tử Nạn và Phục Sinh của Đức Giêsu
Kitô. Và danh họa Leonardo Da Vinci có công lớn khi tạo nên bức họa Bữa
Tiệc Ly kỳ diệu…
Leonardo Da Vinci
Danh họa Leonardo Da Vinci vẽ
bích họa Bữa Tiệc Ly (The Last Supper) mất 3 năm liền – không là 7 hoặc
20 năm như một số người nghĩ. Ðó là bức tranh vẽ mô tả Chúa Giêsu và 12
môn đệ trong bữa ăn cuối cùng trước khi Ngài bị môn đệ Giuđa phản bội.
Bữa Tiệc Ly vào chiều tối một ngày thứ Năm, thời điểm Chúa Giêsu thiết
lập Bí tích Thánh Thể và chức Linh mục tư tế.
Leonardo đã tốn nhiều công phu
đi tìm người mẫu. Giữa hàng ngàn thanh niên ông mới chọn được một chàng
trai có gương mặt thánh thiện, một tính cách thanh khiết tuyệt đối làm
người mẫu vẽ Chúa Giêsu. Da Vinci làm việc không mệt mỏi suốt 6 tháng
liền trước chàng trai để hình ảnh Chúa Giêsu có thể hiện ra trên bức
họa.
Những năm tiếp theo ông lần lượt
vẽ xong 11 môn đệ, chỉ còn Giuđa – người môn đệ đã phản bội Chúa vì 30
đồng bạc. Hoạ sĩ muốn tìm một người đàn ông có khuôn mặt hằn lên sự hám
lợi, lừa lọc, đạo đức giả và cực kỳ thâm độc. Khuôn mặt đó phải toát lên
tính cách của kẻ sẵn sàng bán đi người bạn thân nhất, người thầy kính
yêu nhất của chính mình…
Cuộc tìm kiếm dường như vô vọng.
Bao nhiêu gương mặt xấu xa nhất, độc ác nhất, Vinci đều thấy vẫn chưa
đủ để biểu lộ cái ác của Giuđa. Một hôm, Da Vinci được thông báo có một
người mà ngoại hình có thể đáp ứng yêu cầu của ông. Người đó đang ở
trong một hầm ngục ở Roma, bị kết án tử hình vì tội giết người và nhiều
tội ác tày trời khác.
Da Vinci lập tức lên đường đi
Rôma. Trước mặt ông là một gã đàn ông nước da đen sạm với mái tóc dài
bẩn thỉu xoã xuống, một khuôn mặt xấu xa, hiểm ác, hiển hiện rõ tính
cách của một kẻ hoàn toàn bị tha hoá. Ðúng, đây là Giuđa!
Ðược phép đặc biệt của Đức Vua,
người tù được đưa tới Milan, nơi bức tranh đang vẽ dang dở. Mỗi ngày tên
tù ngồi trước Da Vinci và người hoạ sĩ thiên tài cần mẫn với công việc
truyền tải vào bức tranh diện mạo của kẻ phản phúc.
Khi nét vẽ cuối cùng hoàn thành,
kiệt sức vì phải đối mặt với cái ác một thời gian dài, Vinci quay sang
bảo với lính gác: "Các anh đem người này đi đi…". Lính canh túm lấy kẻ
tử tù nhưng hắn đột nhiên vùng ra, lao đến quỳ xuống bên chân Da Vinci
và khóc nức lên: "Ôi, ngài Da Vinci! Hãy nhìn tôi! Ngài không nhận ra
tôi sao?".
Da Vinci quan sát kẻ mà 6 tháng
qua ông đã liên tục nhìn mặt, rồi ông đáp: "Không, tôi chưa từng nhìn
thấy anh cho đến khi anh được đưa đến từ hầm ngục Rôma". Tên tử tù kêu
lên: "Ngài Vinci, hãy nhìn kỹ tôi đi! Tôi chính là người mà ngài đã chọn
làm mẫu để vẽ Chúa Giêsu đây…".
Câu chuyện này có thật, như bích
họa Bữa Tiệc Ly là có thật. Chàng trai từng được chọn làm hình mẫu vẽ
Chúa Giêsu đã tự biến mình thành hình tượng của kẻ phản bội ghê gớm nhất
trong lịch sử chỉ sau một thời gian ngắn!
Leonardo di ser Piero da Vinci
sinh ngày 15/4/1452 tại Anchiano (Ý), mất ngày 2/5/1519 tại Amboise
(Pháp). Ông là một họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư, nhạc sĩ, bác sĩ,
kỹ sư, nhà giải phẫu, nhà sáng tạo và là một triết gia tự nhiên. Ông
được coi là một thiên tài toàn năng người Ý. Tên thành phố Vinci, nơi
sinh của ông, nằm trong lãnh thổ của tỉnh Firenze, cách thành phố
Firenze 30 km về phía Tây, gần Empoli, cũng là họ của ông. Người ta gọi
ông ngắn gọn là Leonardo vì Da Vinci có nghĩa là "đến từ Vinci", không
phải là họ thật của ông. Tên khai sinh là Leonardo di ser Piero da Vinci
có nghĩa là "Leonardo là con của Ser Piero, đến từ Vinci". Ông nổi
tiếng với những bức hoạ cổ điển của mình như bức Mona Lisa, bức Bữa Tiệc
Ly…
Ông là người có những ý tưởng đi
trước thời đại của mình, đặc biệt là sự sáng chế máy bay trực thăng, xe
tăng, cách sử dụng hội tụ năng lượng mặt trời, máy tính, sơ thảo lý
thuyết kiến tạo địa hình, tàu đáy kép (double hull), cùng nhiều sáng chế
khác, khó có thể liệt kê hết ở đây. Một vài thiết kế của ông đã được
thực hiện và khả thi ngay lúc ông còn sinh thời. Ứng dụng khoa học trong
chế biến kim loại và trong kỹ thuật ở thời đại Phục Hưng còn đang ở
trong thời kỳ trứng nước. Thêm vào đó, ông có đóng góp rất lớn vào kiến
thức và sự hiểu biết trong lĩnh vực giải phẫu học, thiên văn học, xây
dựng dân dụng (civil engineering), quang học và nghiên cứu về thủy lực.
Những sản phẩm lưu lại trong cuộc đời ông chỉ còn lại vài bức hoạ, cùng
với một vài quyển sổ nháp tay (rơi vãi trong nhiều bộ sưu tập khác nhau
các sáng tác của ông), bên trong chứa đựng các ký hoạ, minh hoạ về khoa
học, và bút ký.
Bức họa Bữa Tiệc Ly
Nội dung: Bức tranh mô tả một sự
kiện tôn giáo trong Kinh Thánh: Giuđa Iscariôt – một môn đệ của Chúa
Giêsu – đã tố giác với nhà cầm quyền La Mã để bán đứng thầy của mình chỉ
với 30 đồng bạc. Chính giữa bức tranh là chúa Giêsu đang nói với các
môn đệ: "Trong anh em có người sẽ bán rẻ Thầy". 12 môn đệ ngồi đồng bàn,
mỗi người một vẻ mặt khác nhau: 3 người thì thầm bàn bạc, 3 người tỏ vẻ
giận dữ (trong đó có 1 người đập mạnh tay xuống bàn), 1 người lộ vẻ
nghi ngờ, 1 người tỏ ra ngạc nhiên, 1 người ngồi ngay ngắn tỏ lòng trung
thành, 2 người lộ vẻ xúc động. Chỉ có một môn đồ mặt tái nhợt, lưng hơi
ngả về sau, tay nắm chặt túi tiền – đó chính là Giuđa, người mặc áo
xanh thứ tư từ bên trái, tay cầm bọc tiền, có thể là tiền bán Chúa. Sau
lưng ông là một khoảng tối, còn sau lưng Chúa Giêsu là ô cửa đầy ánh
sáng. Những tia sáng chiếu vào gương mặt Chúa Giêsu làm ánh lên vẻ điềm
tĩnh, hiền từ mà cương nghị. Sự tương phản mạnh mẽ này đã biểu đạt được
sự căm giận sâu sắc của tác giả đối với lũ gian ác, sự ngưỡng vọng đối
với chính nghĩa.
Nghệ thuật: Trước Vinci đã có
nhiều họa sĩ nổi tiếng đã vẽ đề tài này, tuy nhiên họ đều thất bại. Bích
họa của Da Vinci nổi tiếng nhất vì hai lý do: Thứ nhất, lần đầu tiên
buổi tiệc ly được vẽ với các nhân vật hết sức sống động như người thật.
Mỗi môn đệ tỏ một thái độ khác nhau khi nghe Chúa báo tin có người phản
bội. Người thì bàng hoàng, người thì muốn ngất xỉu (thánh Gioan, người
ngồi bên phải Chúa), mấy người khác ngạc nhiên hỏi nhau. Thứ hai, khả
năng thể hiện luật viễn cận của Da Vinci trong bức họa rất tuyệt vời,
mọi điểm trên bức tranh đều tụ về một điểm chung là khuôn mặt của Chúa.
Một trong những nguyên nhân gây thất bại ở các họa phẩm khác là chưa
phản ánh chân thực về 12 môn đệ, đặc biệt là hoạt động tâm lý phức tạp
của Giuđa. Tác phẩm của Da Vinci đã giải quyết mỹ mãn vấn đề này. Từ đó
về sau, không hoạ sĩ nào vẽ lại đề tài này nữa bởi họ cho rằng không thể
vượt qua tác phẩm của danh họa Da Vinci.
Để vẽ nên bức tranh này, Vinci
đã gặp không ít khó khăn, nhất là phải xử lý nhân vật Giuđa. Để giải
quyết khó khăn này, hàng ngày Vinci phải đi lang thang trong thành phố
để quan sát cử chỉ, hành động của bọn tội phạm, lưu manh rồi vẽ đi vẽ
lại hàng trăm bức họa Judas ở các tư thế khác nhau. Việc đi lang thang
trong thành phố như vậy đã nảy sinh lòng nghi ngờ của bao người, trong
đó có cả giáo sĩ. Sau đó, nhờ thị trưởng thành phố, Vinci đã giải quyết
được hiểu lầm, và bức tranh ngày nay vẫn còn trên tường nhà thờ.
Thời gian: Có một địa điểm mà
mọi du khách đến thành phố Milan (Ý) đều muốn được xem, đó là nơi có
bích họa Bữa Tiệc Ly của danh họa Leonardo Da Vinci, được vẽ trên tường
nhà thờ Santa Maria della Grazie từ thế kỷ XV (trong 3 năm, từ
1495–1498). Thời gian đó, danh họa làm việc ở Milan dưới sự bảo trợ của
công tước Sforza, và chính Sforza đã đặt vẽ bức tranh này.
Do lượng khách muốn xem tranh
rất đông, mà theo quy định thì mỗi lần chỉ có 25 người được vào xem
trong 15 phút nên khách thường phải đặt mua vé trên Internet trước 2
tháng (giá 8 euro). Muốn xem sớm hơn thì có thể mua vé tại một số công
ty du lịch với giá đắt hơn, khoảng 20 euro.
Du khách được nhân viên dẫn qua
mấy lớp cửa bảo vệ để vào nhà thờ, nơi bức họa được Da Vinci vẽ trên
bức tường cách đây 600 năm với kích thước 8,8m x 4,6m. Khi sáng tác bức
họa, Da Vinci không theo kỹ thuật lúc bấy giờ là sử dụng thạch cao ướt
mà dùng thạch cao khô. Vì vậy, bức tranh bị tàn phai nhanh chóng theo
thời gian. Nhiều thế kỷ sau, người ta phải tu sửa rất nhiều lần và việc
này cũng gây nhiều tranh cãi về độ chính xác của bức họa.
Khi Pháp chiếm Milan hồi thế kỷ
XVIII, quân lính của Napoléon đã phá hoại không thương tiếc bằng cách
ném đá lên bích họa này. Trước đó (thế kỷ XVII), một người vô ý thức ở
nhà thờ còn nảy ra ý định đục một cánh cửa ra vào ở giữa bức tường, ngay
vị trí chân của Chúa. Sau này, cánh cửa bị bít lại, nhưng phần chân
Chúa phía dưới bàn (theo các bản vẽ ban đầu có tư thế bắt chéo như khi
bị treo trên thánh giá) không được phục hồi lại. Lần bức họa bị phá hoại
nặng nề nhất là thời Đệ nhị Thế Chiến, khi nhà thờ bị bỏ bom và hư hỏng
nặng.
Cũng trong căn phòng này, đối
diện với bức tranh Buổi tiệc ly là bức Thập Tự Giá của Giovanni Donato
da Montorfano – một họa sĩ cùng thời với Da Vinci nhưng ít nổi danh hơn.
Cho dù đã từng xem bức tranh nổi tiếng của Da Vinci trong sách, nhưng
khi đứng trước tuyệt tác này, nhiều người mới khả dĩ cảm nhận được kích
thước to lớn của nó và đặc biệt là nghệ thuật xử lý ánh sáng của danh
họa, vì ánh sáng trong bức tranh được vẽ là hướng từ cửa sổ bên trái
phía sau.
Phần bên phải của bức tranh được
danh họa vẽ sáng hơn, màu sắc trang phục các nhân vật cũng được xử lý
rất khéo: Cùng màu xanh, nhưng chiếc áo của những người ngồi bên phải
khác với màu xanh chiếc áo của Chúa ở giữa và những người ngồi bên trái.
Những điều này khó có thể cảm nhận được trên các bản sao, dù là hình
hoặc phim ảnh.
